I anledning kvinnedagen har det dei føregåande vekene gått føre seg ei mengd debattar knytt til kvinners fråvær i media. Problemet er vel ikkje det at kvinner ikkje ynskjer å ytre seg i media, men snarare rammevilkåra for ytring i media som kvinne?
«Det var ubehageleg» ytrar Stian Blipp i etterkant av intervjuet der han mellom anna vart spurt om han mistenker at utsjånaden hans skuggar for personlegdomen. NRK- programleiar Christine Dancke set i anledning kvinnedagen søkjelyset på pressa si behandling av kvinner i det ho intervjuar menn på den raude løparen på same måte som ho førestiller seg at journalistar ville nærma seg kvinner i same intervjusituasjon.
Ansvar
I artikkelen Hvorfor kvinner sier nei når journalister ringer undersøker NRK- journalist Mari Rollag Evensen kvifor kvinner i samtida unnlèt å ytre seg i media, og slutninga hennar baserer seg på problematikk knytt til samvit, tid, sjølvtillit og risikovilje kring ytringsprosessen. Evensen oppfordrar kvinnelege intervjuobjekt til å takke ja når journalisten ringer, då dagens fordeling av «taletid» i sendingar skapar intrykk som baserer seg på at det er mannlege aktørar som tek avgjerder.
Det er vel å merke ei legitim fråsegn Evensen portretterer, då kjønnslikskap i media kan jamnast ut dersom kvinner i større grad vel å ytre seg og gje mangfaldige og røyndomsnære skildringar av kjønn som bryt med stereotypiske framstillingar.
På den andre sida kan ein hevde at journalisten har like stort, om ikkje større ansvar for å framstille og la kvinner ytre seg på same grunnlag som mannlege intervjuobjekt. Eit døme på denne problematikken kjem klart fram i artikkelen Infantiliseringen av forulykkede kvinner, der to av dei pårørande kritiserer mediedekninga av ei klatreulykke med tre kvinnelege, erfarne fjellfolk involverte, som utvikla seg til å verte ei belastning for dei involverte.
I mediedekninga av ulykka kan det virke som at journalisten har eit lite bevisst tilhøve til korleis framstillinga av kvinnene som «uerfarne jenter» påverkar den aktuelle parten og den rådande oppfatninga i samfunnet. Kritikken av media sin måte å føre kjønnsframsyning kan i følgje medievitar Jostein Gripsrud verte karakterisert som ein ideologikritikk, som omhandlar «hvordan mediene bidrar til den stadige reproduksjonen av de dominerende tenkemåtene og samfunnsforholdene».
Politikk og offentleg forvaltning
Kritikken av manglande likestilling av kjønn i media er kompleks, og det er verken ei ny eller geografisk avgrensa innvending. Professor David Gauntlett hevar at representasjonar av kjønn i media i større grad har vorte prega av kompleksitet og mindre stereotypiske framstillingar dei føregåande åra, men ein gjentakande feministisk mediekritikk baserer seg på at media er medverkande til å halde ved lag og føre vidare eit diskriminerande kjønnshierarki, der kvinner opptrer som passive objekt i motsetnad til menn som står fram som handlande aktørar.
Tal frå den omfattande globale undersøkinga Global Media Monitoring Project (GMMP) frå 2015 visar at representasjonen av kvinner i media ligg uforandra på 24 prosent frå 2010 til 2015, og ein finn det største spriket mellom kjønna knytt til nyhende om politikk og offentleg forvaltning, der kvinner berre står for 16 prosent av kjeldene i sakene.
Fråverande i pressehistoria
Ein ser kjønnsskilnadar både når det gjeld medarbeidarar i mediebedrifter, leiing, kjeldebruk og mediebruk. Som det kjem fram i Jan Fredrik Hovden si undersøking av det norske journalistiske feltet frå 2008, arbeider dei yngre journalistane i større grad i kringkasting, medan ein hyppigare finn eldre journalistar i tradisjonelle aviser og i fagpresse.
Som undersøkinga viser er 44 prosent av journalistar under 35 kvinner, medan ein finn berre 15 prosent kvinnelege journalistar over 50 år. Ein kan generelt sett skimte distinksjonar mellom dei ulike journalistiske generasjonane med tanke på livsfasar, der dei eldre journalistane i all hovudsak har eit godt etablert familieliv og ein stabil økonomisk situasjon, i motsetnad til den yngre generasjonen som i større grad finn seg i ei etableringsfase. Vidare ytrar Hovden at ulike arbeidsstadar og mediehus har ulik tiltrekkingskraft basert på journalistar si samansetting og volum av kapital.
Til tross for at kvinnelege journalistar kan seiast å ha fått eit sterkt fotfeste i ein tradisjonelt mannsdominert profesjon, har kvinner vore nærast fråverande i norsk pressehistorie. Dei fyrste kvinnelege journalistane måtte kjempe mot fordommar i samfunnet for å få spalteplass i avisene. Resultatet kom til syne i mellomkrigstida, då sosialstoffet, for og av kvinner, for alvor gjorde sin entre i norske aviser.
Legg samfunnet til rette for utvikling på dette feltet eller er kvinnelege journalistar sitt virke avgrensa til mediedekning av kultur-, helse- og sosialstoff frå den private sfære? Assisterande generalsekretær i Norsk Redaktørforening, Reidun Kjelling Nybø, ytrar under den nylege markeringa av 30- års jubileet til journalistutdanninga i Bodø, at utdanninga har vore ein viktig del i at kjønnsskilnadar i redaksjonane har vorte jamna ut, då overvekta av kvinnelege journaliststudentar legg til rette for ei positiv utvikling mot auka likestilling.
Dei to hovudopposisjonane knytt til generasjonsskilnadar og mediumskilnadar gjev grunnlag for å hevde at prestisjefulle prisar, redaktørstillingar og liknande meir hyppig vert tildelt eldre, mannlege journalistar.
Utfordrar målsetnaden om mangfald
Mediemangfald har vore eit sentralt omgrep i samfunnsdebatten det siste året, og Mediemangfaldsutvalet reknar i si utgreiing mediemangfald som ein føresetnad for demokratiske prosessar, og ein fungerande offentleg dialog prega av ytringsfridom. Med grunnlag i denne påstanden kan ein difor hevde at kjønnsbalanse i mediebiletet vil vere fordelaktig for samfunnet. Ein skil tradisjonelt gjerne mellom tre ulike aspekt mediemangfald; avsendarmangfald, som refererer til i kva grad mediebiletet er fylt av eit variert utval av avsendarar/ innhaldsbydarar/ leverandørar, til dømes mangfald i produsentar og eigarar, innhaldsmangfald, basert på ulike typar innhald og sjangrar, og bruksmangfald, som referer til mangfald i bruk av medieinnhald.
Med fokus på mediebedrifter har avsendarmangfald vorte omgrepsfesta i form av mangfald av medarbeidarar (basert på dei tilsette sitt kjønn, sin etnisitet, religion og politisk syn ol.), der eit sentralt punkt som vert spegla i denne modellen er at avsendarmangfald har vorte antatt å føre til mangfald i innhald, der mediebrukarar i større grad vil konsumere eit utval innhald frå ei rekkje ulike kjelder.
Då ein kan hevde at kjønnsskilnadar utfordrar målsetnaden om mangfald i mediesektoren, vil eit problematisk synspunkt vere at ein framleis finn kjønnsskilnadar når det gjeld medarbeidarar i mediebedrifter, leiing, kjeldebruk og mediebruk. Eg vil difor argumentere for at det i tillegg til iherdig innsats frå kvinnene si side, må tydelege redaksjonelle målsetnadar til for å skape auka medvit når det gjeld tilnærming, framstilling, og rammevilkår for ytring i media som kvinne og den rådande oppfatninga i samfunnet.
Mariell Solberg Langhelle er student i medievitenskap ved Universitetet i Bergen.
